Live Breaking News & Updates on Dizziness start

Stay informed with the latest breaking news from Dizziness start on our comprehensive webpage. Get up-to-the-minute updates on local events, politics, business, entertainment, and more. Our dedicated team of journalists delivers timely and reliable news, ensuring you're always in the know. Discover firsthand accounts, expert analysis, and exclusive interviews, all in one convenient destination. Don't miss a beat — visit our webpage for real-time breaking news in Dizziness start and stay connected to the pulse of your community

Hasil Chelsea vs Villarreal di Babak Pertama Piala Super Eropa, Ziyech bawa The Blues unggul 1-0

Hasil Chelsea vs Villarreal di Babak Pertama Piala Super Eropa, Ziyech bawa The Blues unggul 1-0
tribunnews.com - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from tribunnews.com Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

Florida , United-states , Finis-league-europe , Results-villarreal , First-half-trophy-europe , Villarreal-spain , German-florida-key , Arrangement-players , Trophy-europe , Transport-complicated-dzeko-make-milan , Dizziness-start

ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾਏ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ

ਮਜੀਦ ਸ਼ੇਖ
ਆਮ ਕਰਕੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਨੂੰ ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਮੂਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਯੂਰੋਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਗੋਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਲਕੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਖਿੱਤਿਆਂ ਨੇ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ਕਈ ਮੰਜ਼ਰ ਦੇਖੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, 1212-13 ਵਿਚ ਫਰਾਂਸ ਤੇ ਜਰਮਨੀ ’ਚੋਂ ਲਗਭਗ 30,000 ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਯੇਰੋਸ਼ਲਮ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਕਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ (crusade) ਲੜਨ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋੋਂ ਅੱਧੇ ਕੁ ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਡੁੱਬ ਕੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅੱਧੇ ਕੁ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਵਜੋਂ ਵੇਚੇ ਗਏ। ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਖਿੱਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬਿਖਰੀ ਪਈ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ’ਚੋਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾਏ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸੀ ਹੈ।
ਵਪਾਰ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ
ਜਦੋਂ ਲਾਹੌਰ ’ਚ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਮਸੀਹੀ ਪਾਦਰੀ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ (ਭਾਵ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਿਆ ਵਪਾਰਕ ਏਜੰਡਾ ਦੇਖ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਪਾਕ-ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਦਰੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਪਾਰਕ ਮੁਫ਼ਾਦ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਦੀਆਂ ਖ਼ਾਸ ਵਸਤਾਂ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰੀ ਖਿੱਤਿਆਂ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਪਹਿਲ ਪਲੇਠੀ ਵਸਤ ਸੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਗਜ਼ਨੀ ਦੇ ਤੁਰਕ-ਅਫ਼ਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰ ਮਹਿਮੂਦ ਵੱਲੋਂ ਲੁੱਟੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਾਹੇਵੰਦ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਗ਼ੁਲਾਮ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜ ਲੱਖ ਗ਼ੁਲਾਮ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਲਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਕੰਦ, ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਅਤੇ ਕੌਂਸਟੈਂਟੀਨੋਪਲ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਇਸਤੰਬੁਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਛਾਂਟਵੇਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਅੱਗੋਂ ਇਟਲੀ ਲਿਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਵੈਨਿਸ, ਜਿਨੋਆ, ਸਿਸਲੀ ਅਤੇ ਕਰੀਟ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਵੇਚ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਅਤੇ ਵੈਲੇਂਸੀਆ ਤੱਕ ਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਰਤਾਨੀਆ ’ਚ ਵੇਲਜ਼ ਤੱਕ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲ ਵਿਚ ਕਰਵਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਡੀਐੱਨਏ ਜਾਂਚਾਂ ਤੋਂ ਵੈਲਸ਼ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ’ਚੋਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਜੀਨ ਮਿਲੇ ਹਨ। ਪਰ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਇਕੇਰਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਬਣੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱਕ ਤੈਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵਿਲੀਅਮ ਫਿੰਚ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ (ਅਰਲੀ ਟਰੈਵਲਜ਼, 1609) ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਸਤਾਂ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਦਾ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਸਤਾਂ ਸਨ ਲਾਹੌਰੀ ਲਾਜਵਰ, ਸ਼ੋਰਾ ਅਤੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰੀਏ, ਆਓ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਵਸਤਾਂ ਯੂਰੋਪ ਪਹੁੰਚੀਆਂ। ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰਵਾਰ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦਿੱਲੀ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਲੰਡਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਪਾਰਕ ਬੰਦਰਗਾਹ ਖਿਜ਼ਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਾਂਵਾਲਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ) ’ਤੇ ਵਸਤਾਂ ਆਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ। ਪੂਰਬੀ-ਪੱਛਮੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗ ਦੀ ਇਕ ਰਣਨੀਤਕ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਾਹੌਰ ਬਰੇ-ਸਗੀਰ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਮਹਾਂ ਮੰਡੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।
ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਚਿੱਤਰ (ਦੇਖੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਿੱਪਣੀ)।
ਜਦੋਂ ਵਸਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭੰਡਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ। ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਪਾਰ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਚੇਰੇ ਟੈਕਸਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ, ਪਰ ਮੰਦੇ ਭਾਗੀਂ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਲ ਪੈ ਗਿਆ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿਚ ਭੁੱਖਣਭਾਣੇ ਲੋਕ ਲਾਹੌਰ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੁਨਰਮੰਦੀ ਨਾਲ ਭੁੱਖ ਦੀ ਮਾਰੀ ਤੇ ਮੁਫ਼ਤ ਕਿਰਤ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੰਡੀਆਂ ਹੁਣ ਅਕਬਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਖਿਜ਼ਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆ ਗਈਆਂ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤਰੀ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਹਾਜ਼-ਸਾਜ਼ੀ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਨਅਤ ਉੱਭਰ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਅਕਬਰ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਮਰੀਅਮ ਜ਼ਮਾਨੀ ਦਾ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਦਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਅੱਜ ਸ਼ੇਰਾਂਵਾਲਾ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਓ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਲੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੀਂ ਜਹਾਜ਼ਸਾਜ਼ੀ ਵਪਾਰ ਦੇ ਨਾਂ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਸ ਪੈਣਗੇ।
ਆਓ ਹੁਣ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 16ਵੀਂ ਅਤੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਯੂਰੋਪੀਅਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਵਸਤ ਸੀ ਲਾਜਵਰ ਜਾਂ ਨੀਲ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੁਰਤਗਾਲੀਆਂ ਨੇ ਆ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ-ਫਰੋਖ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਡੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇੱਥੇ ਆਪਣਾ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਿਆ। ਲਿਸਬਨ ਵਿਚ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਛੋਟੀ ਮੰਡੀ ਬਯਾਨਾ ਅਤੇ ਸਾਰਖੇਜ ਲਾਜਵਰ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਹ ‘ਇੰਡੀਗੋ ਮਾਰਕੈਡੋ’ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਮਹਿੰਗੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲਾਜਵਰ ਆਇਆ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ਲਾਹੌਰੀ ਇੰਡੀਗੋ। ਜਦੋਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੀਮ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਡੈਨਿਮ ਦਾ ਕੱਪੜਾ (ਸਖ਼ਤ ਖੱਦਰ) ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਇਸੇ ਲਾਹੌਰੀ ਇੰਡੀਗੋ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਡੈਨਿਮ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਨੀਮ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵੰਨਗੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਡੱਚਾਂ ਨੇ ਅਲੈਪੋ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਭੇਜੀ ਸੀ ਜਿੱਥੋਂ ਇਹ ਸਮੁੱਚੇ ਯੂਰੋਪ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਿਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ ਅਲੈਪੋ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਆਈ ਤਾਂ ਤਿੰਨੋ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਇਹ ਲਾਜਵਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਲਾਜਵਰ ਲਾਹੌਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਮੰਡੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਗੇ ਨੀਲ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੰਡੀਗੋਫੈਰਾ ਪਲਾਂਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਇੰਨਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਰੰਗਾਈ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੇੜੇ ਕੋਈ ਅੰਡਾ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਇਹ ਅੰਦਰੋਂ ਨੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਲਾਹੌਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ‘ਨੀਲ ਗਲੀ’ ਉੱਭਰ ਆਈ ਤੇ ਇਹ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਿਹਾਤੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਨੀਲ ਦੇ ਪੌਦੇ ਬਹੁਤਾਤ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵੁਦ ਜਾਂ ਵੋਡ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲੈ ਲਈ ਤੇ ਫਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਜਰਮਨੀ ਵਿਚ ਤੇ ਮਗਰੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਮਸਨੂਈ ਰੰਗ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ।
ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਹਿਮ ਵਸਤ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪੱਛਮ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ, ਉਹ ਸੀ ਸ਼ੋਰਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਗੰਨਪਾਊਡਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸਫੋਟਕ ਖਣਿਜ ਮਰੇ ਹੋਏ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗਾਲ ਸਾੜ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪੋਟੈਸ਼ੀਅਮ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਸੋਰਾਕਾ’ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ‘ਸ਼ੋਰਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਗ ਵਿਚ ਸ਼ੋਰੇ ਦਾ ਭੰਡਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਮੁਗ਼ਲਪੁਰਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜਕਾਲ ਵੇਲੇ ਇਕ ਵੱਡੀ ਗੰਨਪਾਊਡਰ ਫੈਕਟਰੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੰਗਰੀ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡਾਕਟਰ ਹੋਨਿਗਬਰਗਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਸੀ ਜੋ ਤਹਿਸੀਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੈ।
ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੀ ਇਸ ਮਾਦੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਸ ਰੁਚੀ ਸੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ ਖੇਪਾਂ ਭਰ ਕੇ ਯੂਰੋਪ ਪਹੁੰਚਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਲ 1605 ਵਿਚ ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਗੋਆ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਸ਼ੋਰੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਪਾਦਰੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਬਿਤਾਏ ਸਨ, ਨੇ ਸ਼ੋਰੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਈ ਹੋਵੇ। ਸਪੇਨ ਜਦੋਂ ਤਾਕਤ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਡੱਚਾਂ ਨੇ ਸ਼ੋਰੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਲਈ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ।
ਫਿਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆ ਨਿੱਤਰੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ 1617 ਦੇ ਲੰਡਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪੜ੍ਹੋ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੋਰੇ ਦੀ ਕਮੀ ਕਰਕੇ ਉੁਹ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਮੱਰਥਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਪੜਾਅ ’ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜਲ ਸੈਨਾ ਵੱਲੋਂ ਡੱਚ ਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ 1704 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਬਰਾਲਟਰ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ‘ਜਬਰੁਲ-ਤਾਰਿਕ’ (ਰੌਕ ਆਫ ਤਾਰਿਕ) ਸੀ ਜੋ 710 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਰਬ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰੋਪ ਦੀਆਂ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਵੱਲ ਸਾਰੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਬੇਹੱਦ ਅਹਿਮ ਮਾਦੇ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਅਰਸੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਸਤਾਂ ’ਚੋਂ ਆਖ਼ਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਸੂਤੀ ਕੱਪੜਾ। ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਇਕ ਵਸਤ ਦੀ ਦਰਾਮਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ‘ਕੈਲੀਕੋ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੂਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਖੱਦਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਹ ਖੱਦਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਥੀਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਯੂਰੋਪ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਟੇਬਲਕਲੋਥ, ਤੌਲੀਏ, ਨੈਪਕਿਨ ਅਤੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦੀ ਚਾਦਰ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੰਗਾਈ ਵਾਲਾ ਖੱਦਰ ਆਉਣ ਲੱਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀ ਬਲੌਕ ਛਾਪੇ ਵਾਲਾ ਖੱਦਰ ਆ ਗਿਆ। ਬਰੇ-ਸਗੀਰ (ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ) ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਈ ਵਾਲੇ ਖੱਦਰ ਦੀ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਰਈਸ ਤਬਕਿਆਂ ਦੀ ਫੈਸ਼ਨ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੰਗ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਲੰਮੇ ਰੇਸ਼ੇ ਵਾਲੀ ਕਪਾਹ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਮਦਾ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਲਮਲ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਨਅਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਆ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ’ਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਤਾਕਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਜਮਾ ਲਏ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇਸ ਨਾਲ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਜਾਂ ਭਾਫ਼ ਆਦਿ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨਅਤਾਂ (ਪਾਵਰ ਲੂਮਜ਼) ਦਾ ਉਭਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀ ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕੱਪੜੇ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ‘ਸਵਰਾਜ’ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸ ਵਪਾਰਕ ਜੰਗ ਦੀ ਇਕ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਾਡੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਬਰਾਸਤਾ ਅਲੈਪੋ ਯੂਰੋਪ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਆਮਦ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ਸਾਜ਼ੀ ਤੇ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ ਦਾ ਭੋਗ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਲੇਖੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਜਲ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣਨ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਮਰਹੂਮ ਪਿਤਾ
ਜੀ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ: ‘‘ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਜੇ-ਜੁੱਕਰਾਂ (ਜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਹੁੰਦਾ, ਜੇ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਹੁੰਦਾ) ’ਤੇ ਮਗਜ਼ਪੱਚੀ ਕਰਨਾ ਨਿਰੀ ਵਕਤ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਹੈ।’’
ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

Lahori , Madhya-pradesh , India , Milan , Lombardia , Italy , United-states , United-kingdom , Portugal , Delhi , London , City-of

ਸਮਾਜਿਕ ਪਾੜਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਹਕੀਕੀ ਆਜ਼ਾਦੀ

ਅਪਡੇਟ ਦਾ ਸਮਾਂ :
250
ਮਨੋਜ ਜੋਸ਼ੀ
ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੋਅ ਬਾਇਡਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਇਕ ਅਹਿਮ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿਚ 19 ਜੂਨ ਦੇ ਦਿਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ‘ਜੂਨਟੀਨਥ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਦਿਹਾੜਾ ਐਲਾਨਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਸਿਆਸੀ ਏਜੰਡੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਮੀਲ-ਪੱਥਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੂਨਟੀਨਥ ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਕਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਹਾੜੇ (4 ਜੁਲਾਈ), ਕ੍ਰਿਸਮਸ, ਵੈਟਰਨਜ਼ ਡੇਅ (11 ਨਵੰਬਰ) ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗਾ।
ਹਾਲੀਆ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਲੁਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸਮਾਜ ਹੈ। ਉਥੇ ਅਜੇ ਵੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਵੱਡੇ ਤਬਕੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਸਮਾਜੀ ਹੱਕਾਂ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਛੜੇ ਹੋਏ ਵਰਗ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੁਖਾਲੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕੀ ਸਿਆਸੀ ਰਾਇ ਦੀ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਧਾਰਾ ਕਾਨੂੰਨੀ, ਮਾਲੀ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਢੰਗ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਮਲ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦੇਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸੋਚ 1776 ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਵਿਚ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ‘ਜਨਮ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਇਨਸਾਨ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ’।
ਜੂਨਟੀਨਥ ਕਾਲੇ ਅਮਰੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਦਿਹਾੜਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਗੁਲਾਮ ਸਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਉਤੇ 1860 ਤੋਂ 1865 ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉਦੋਂ ਦੇ ਸਦਰ ਅਬਰਾਹਮ ਲਿੰਕਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਸਹੀਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਜਨਵਰੀ 1863 ਤੋਂ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਂਜ, ਖ਼ਾਨਾਜੰਗੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਯੂਨੀਅਨ ਆਰਮੀ (ਗੁਲਾਮ ਪ੍ਰਥਾ ਵਿਰੋਧੀ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ) ਗ਼ੁਲਾਮ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਹਾਮੀ ਸੂਬੇ ਟੈਕਸਸ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੈਲਵਸਟਨ ਪੁੱਜੀ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਟੈਕਸਸ ਦੇ ਕਰੀਬ ਢਾਈ ਲੱਖ ਕਾਲੇ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਯੂਨੀਅਨ ਜਨਰਲ ਗੌਰਡਨ ਗਰੈਂਗਰ ਵੱਲੋਂ 19 ਜੂਨ, 1865 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੁਕਮਾਂ ਤਹਿਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਲੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਤਰੀਕ (19 ਜੂਨ) ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ 4 ਜੁਲਾਈ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਮਾਇਨੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਤਰੀਕਾਂ ਜਿਸ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ, ਅਮਰੀਕੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਗ਼ੌਰਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕਾਲੇ ਅਮਰੀਕੀ ਵੀ 1620ਵਿਆਂ ਵਿਚ ਕਰੀਬ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਜਦੋਂ ਯੂਰਪੀ ਗੋਰੇ ਆਏ; ਬਸ ਫ਼ਰਕ ਇੰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਅੰਧ-ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਪਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਮਰੀਕੀ ਬਸਤੀਆਂ ਵਿਚ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਲੇ ਬਾਵੇਂ ਜੂਨਟੀਨਥ ਮੌਕੇ 1865 ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੱਕ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਸਦੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਹੱਕ ਅਗਸਤ 1965 ਵਿਚ ਹਾਸਲ ਹੋਇਆ, ਭਾਵ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 15 ਸਾਲ ਬਾਅਦ।
ਇਹ ਕਾਲਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੁੱਖਾਂ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਭਰੀ ਸਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਏ ਕਾਲਿਆਂ ਦੀ ਉਤਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਰੀਬ ਬਸਤੀਆਂ ਵੱਲ ਵਿਆਪਕ ਹਿਜਰਤ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖ਼ਰੀਦਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਟੁਲਸਾ, (ਓਕਲਹਾਮਾ), ਪੂਰਬੀ ਸੇਂਟ ਲੂਈਸ ਆਦਿ ਵਿਚ ਕਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨੇ ਖ਼ੂਬ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਿੰਸਕ ਭੀੜਾਂ ਨੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਕਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਹਜੂਮਾਂ ਨੇ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਜੂਮੀ ਕਤਲ ਤਾਂ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।
ਇਕ ਪਾਸੇ ਜਿਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਮੁਲਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਉਥੇ ਇਹ ਵੀ ਹਕੀਕਤ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਕਾਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਗੋਰਿਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਇਦਾਦ, ਬੱਚਤਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਅਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਗੋਰਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਪਛੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਕਾਲਿਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 25 ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਸਨ, ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਮਹਿਜ਼ 13 ਫ਼ੀਸਦੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ।
ਕਾਲੇ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਨੇ ਜੋ ਨਾਇਨਸਾਫ਼ੀ ਤੇ ਪੀੜ ਝੱਲੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੋ ਘਾਲਣਾ ਘਾਲੀ, ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਤੇ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲੇ ਅਮਰੀਕੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਪਾਹ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਆਲਮੀ ਤਾਕਤ ਬਣਨ ਦੇ ਕਾਬਲ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਵਸਤਾਂ ਵਾਂਗ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ 1860 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ‘ਉਸ ਵਕਤ ਅਮਰੀਕੀ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਕੁੱਲ ਰਕਮ ਦੇ ਤਿੱਗਣੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ’ ਸੀ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਕੀਮਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਕੁੱਲ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤੋਂ ਸੱਤ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਸੀ।
ਕਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਦੀ ਦਰ ਮਹਿਜ਼ 44 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਗੋਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਇਹ ਦਰ 74 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ 74 ਫ਼ੀਸਦੀ ਗੋਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਅਖ਼ਬਾਰ ‘ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਪੋਸਟ’ ਨੇ 2016 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿਚ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਆਮ ਕਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਉਸ ਵਕਤ ਔਸਤਨ 13 ਹਜ਼ਾਰ ਡਾਲਰ ਦੀ ਦੌਲਤ ਸੀ, ਜਦੋਂਕਿ ਇਕ ਆਮ ਗੋਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇਹ ਔਸਤ ਡੇਢ ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਸੀ। ਇਹ ਪਾੜਾ 1968 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਧਿਆ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵੀ ਦੇਖੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਹ ਵੱਡੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾੜਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉੱਠਿਆ ਹੈ; ਖ਼ਾਸਕਰ ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ। ਚੰਦ ਉਤੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਭੇਜਣਾ ਵੱਡੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਸ਼ਕ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਸਿਖਰ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਆਈ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਸਨ ਗ਼ਰੀਬ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਸੁਧਾਰ, ਪੇਂਡੂ ਸਿੱਖਿਆ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ, ਵਾਤਾਵਰਨ, ਜਨਤਕ ਬਰਾਡਕਾਸਟਿੰਗ, ਆਵਾਜਾਈ ਸਹੂਲਤਾਂ ਆਦਿ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਕਾਲੇ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਆਮ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹੱਕ ਦੇਣ ਸਬੰਧੀ ਸਿਵਿਲ ਰਾਈਟਸ ਐਕਟ-1964 ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਹੱਕ ਦੇਣ ਲਈ ਵੋਟਿੰਗ ਰਾਈਟਸ ਐਕਟ-1965 ਵਰਗੇ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਉਂਜ, ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਕ ਪਾਸੇ ਜਿਥੇ ਅਮਰੀਕੀ ਜਨਤਾ ਵਿਚ ਗੋਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚੌਧਰ ਵਿਚ ਕਮੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਨਸਲਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਘਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਤਬਦੀਲੀ ਰਾਸ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ। ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਵਹਿਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੁਲਕ ਭਰ ਵਿਚ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਕਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੋਟਿੰਗ ਦੇ ਹੱਕ ਤੋਂ ਮਹਿਰੂਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ਰੀਕ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਚੀਨ ਨੇ ਲੋਕ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਕਾਇਮੀ ਵੇਲੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਨਕਲਾਬ (1966-1976) ਦੌਰਾਨ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਚੀਨ ਦੇ ਹਾਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਕਰੂਪਤਾ-ਇਕਸਾਰਤਾ ਖ਼ਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਸਮਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਮੁਲਕ ਦੇ ਸੂਬੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਵਿਚ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਚੀਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਾਇਡਨ ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਯੂਰਪੀ ਦੌਰੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੁਨੇਹਾ ਚੀਨ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਤੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਬਾਰੇ ਹੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਬਾਇਡਨ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ 6 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਕੈਪੀਟਲ ਬਿਲਡਿੰਗ ਉਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਸਲਵਾਦ ਵਿਚ ਹਨ, ਤੇ ਇਹ ਨਸਲੀ ਸੋਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਬਾਇਡਨ) ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਮੁਲਕ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਭੂ-ਸਿਆਸੀ ਟੀਚਿਆਂ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਉਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਲਈ ਇਹ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
*ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫੈਲੋ, ਅਬਜ਼ਰਵਰ ਰਿਸਰਚ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ।
ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

Turkey , China , United-states , India , Russia , Mali , Americans , Soviet , M-joshim-joshi , Sadar-abraham-lincoln , Shi-state-city-capital

ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਕਾਸ ਮਾਡਲ

ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਕਾਸ ਮਾਡਲ
punjabitribuneonline.com - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from punjabitribuneonline.com Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

Turkey , Vijay , Her-earth , Earth-water , View-united , Advanced-country , Dizziness-start , வான்கோழி , விஜய் , அவள்-பூமி , பூமி-தண்ணீர்

ਕੌਂਸਲ ਚੋਣਾਂ: ਮੁਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਬਹੁਮੱਤ

ਕੌਂਸਲ ਚੋਣਾਂ: ਮੁਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਬਹੁਮੱਤ
punjabitribuneonline.com - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from punjabitribuneonline.com Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

Mohali , Madhya-pradesh , India , Jaspreet-singh-gill , Balbir-singh , Aruna-sharma , Balrajk-dhaliwal , Sukhdev-singh-patwari , Biba-jaspreet , Manjit-singh-sethi , Kulwant-singh , R-singh-bindra

ਮੁਹਾਲੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਚੋਣਾਂ: ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਬਹੁਮਤ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਸਫਾਇਆ, ਸਾਬਕਾ ਮੇਅਰ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਚੋਣ ਹਾਰੇ

ਮੁਹਾਲੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਚੋਣਾਂ: ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਬਹੁਮਤ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਸਫਾਇਆ, ਸਾਬਕਾ ਮੇਅਰ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਚੋਣ ਹਾਰੇ
punjabitribuneonline.com - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from punjabitribuneonline.com Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

Sarabjit-singh , Amarjit-singh , Manjit-singh-sethi , Kulwant-singh , Singh-sodhi-mohali , Aam-aadmi-party , Mohali-city-corporation , District-administration , Mohali-congress , February-mohali-city-corporation , Dizziness-start , சரப்ஜித்-சிங்

'ਪਟਿਆਲਾ' 'ਚ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੌਰਾਨ ਨਤੀਜੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ, ਜਾਣੋ ਕਿਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਹੋਈ ਜਿੱਤ

'ਪਟਿਆਲਾ' 'ਚ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੌਰਾਨ ਨਤੀਜੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ, ਜਾਣੋ ਕਿਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਹੋਈ ਜਿੱਤ
jagbani.punjabkesari.in - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from jagbani.punjabkesari.in Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

Dizziness-start ,

ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਹਲਚਲ: ਕਰੋਨਾ ਵੈਕਸੀਨ

ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਹਲਚਲ: ਕਰੋਨਾ ਵੈਕਸੀਨ
punjabitribuneonline.com - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from punjabitribuneonline.com Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

United-kingdom , China , Milan , Lombardia , Italy , Kerala , India , Bihar , School-no-or , Country-kerala , Dizziness-start

ਕਰੋਨਾ ਦਾ ਕਹਿਰ ਬਨਾਮ ਕਿਸਾਨੀ ਲਹਿਰ

ਕਰੋਨਾ ਦਾ ਕਹਿਰ ਬਨਾਮ ਕਿਸਾਨੀ ਲਹਿਰ
punjabitribuneonline.com - get the latest breaking news, showbiz & celebrity photos, sport news & rumours, viral videos and top stories from punjabitribuneonline.com Daily Mail and Mail on Sunday newspapers.

India , Smoke-community , Additionally-india , Region-history , Additionally-punjabi , Punjab-sikh , Frontv-roads , Dizziness-start , Let-new , இந்தியா , விடுங்கள்-புதியது